BOS
Het grondgebied van het Veteranenlandgoed “Vrijland” is onderdeel van “Natura2000”: een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. In deze Natura2000-gebieden worden bepaalde dieren, planten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd om de biodiversiteit (soortenrijkdom) te behouden. Het Natura2000-netwerk wordt gevormd door de beschermde gebieden die zijn aangewezen in de Vogelrichtlijn van 1979 en de Habitatrichtlijn uit 1992. Nederland kent 161 beschermde gebieden, waarvan een groot gedeelte van de Veluwe er één van is. Op de website van Natura 2000 is een kaart opgenomen met de Natura2000-gebieden. Daarop is goed te zien hoe het Veteranenlandgoed “Vrijland” ingeklemd ligt tussen de grijsgekleurde Vliegbasis Deelen en de gebouwen van de Landmacht ten noorden van de Koningsweg.
Bij het inrichten van het Veteranenlandgoed “Vrijland” als groen monument voor de Nederlandse militaire veteranen is rekening gehouden met Natura2000. Er is toen bewust gekozen voor het aanplanten van inlandse boomsoorten, en dan met name loofbomen. Dit is conform de huidige opvattingen rondom de bosbouw in Nederland. Er zijn inlandse eiken geplant in de lanen van het Veteranenwandelpad. Verder zijn er zomereiken, wintereiken, gewone beuken en haagbeuken, lindes, zilverberken, zoete kersen- en tamme kastanjebomen aangeplant. Het beplantingsplan ziet er als volgt uit:
Bij de aanplant van zo’n 350.000 jonge boompjes heeft bij de oprichters destijds het mooie einddoel voor ogen gestaan: “Voor elke veteraan een boom”.
Ook staan er boswilgen en in het najaar felgeel verkleurende Veldesdoorns. Verder voorzien de vele soorten besdragende bomen en struiken, zoals lijsterbes, meidoorn en sleedoorn in het voorjaar insecten van nectar en in de herfst vogels van bessen. Daarentegen is een wat minder gewenste boom de Amerikaanse Vogelkers, die zich sterk uitzaait mede omdat de vogels de bessen zo lekker vinden. Deze invasieve exoot wordt op het landgoed doelbewust en met de hand bestreden.
Er zijn drie percelen van verschillende grootte ingeplant met grove dennen. Door de storm “Frederike” van 18 januari 2018 is één van de grotere percelen sterk uitgedund: het is interessant om te zien hoe zich daar tussen de overgebleven grove dennen een geheel nieuw bos van loofbomen en heesters heeft ontwikkeld. Zie hierover ook het bericht van 11 februari 2020 hierover met foto’s van net na “Frederike” en hoe het bos er anno 2020 uitziet. Hieronder een opname van eind augustus 2018, waar deze ondergroei duidelijk te zien is.
Op het landgoed was van oudsher een brede strook met oud bos van voornamelijk grove dennen, berken, inlandse, maar ook Amerikaanse eiken: deze strook loopt vanaf de Vliegbasis Deelen in het westen naar de voormalige munitiebunkers in het oostelijk gedeelte van het landgoed. De verharde weg naar de munitiebunkers uit de Tweede Wereldoorlog die hierdoorheen loopt is inmiddels weer teruggebracht in de oorspronkelijke situatie.
Het bos wordt extensief beheerd: er worden alleen kapwerkzaamheden doorgevoerd als dit noodzakelijk is voor de ontwikkeling van het jonge bos (dunning) en als een dode boom gevaar zou kunnen opleveren voor het wandelend publiek. Verder blijven dode bomen zoveel mogelijk staan en dood hout zoveel mogelijk liggen om bij te dragen aan “the circle of life” op dit mooie stukje natuurterrein.
FLORA
Doordat op het grondgebied van het Veteranenlandgoed “Vrijland” tot het einde van de 20e eeuw landbouw is bedreven, is de bodem op diverse plaatsen nog steeds voedselrijk – en hier en daar dan ook te voedselrijk. Door in het late najaar of het vroege voorjaar de bermen van de wandelpaden en de binnenste delen van de cirkels met informatiepanelen te maaien en het maaisel weg te harken wordt de bodem weer verschraald. Hierdoor zal in de loop van de tijd de vegetatie die in dit gebied hoort weer beter tot ontwikkeling komen. Er zijn ook enkele open vlaktes in het westen van het landgoed. Hier wordt ook regelmatig gemaaid om vergrassing tegen te gaan en een grotere variatie van planten te bevorderen die op dit type droge vlakten thuishoren, mede in het belang van insecten, vlinders en andere dieren.
FAUNA
Door de dichte ondergroei in de gebieden met relatief jong bos is het Veteranenlandgoed een prachtig leefgebied voor velerlei wilde dieren, zoals reeën. Zo zijn er verschillende burchten (holen) van vossen en ook dassen te vinden. Echte nachtdieren, zoals boommarters en dassen, komen echter lang na zonsondergang tevoorschijn, waardoor het wandelend publiek deze dieren niet zo snel zal zien. In het bos en op de open vlakten aan de westzijde leven hazen, maar slechts enkele konijnen. Er zijn ook verschillende soorten vleermuizen. Aan de westzijde van het Veteranenlandgoed “Vrijland” hebben enkele dienstgebouwen van Defensie gestaan, die bij de inrichting van het landgoed zijn gesloopt. Het puin is op een grote hoop geschoven om als schuil- en nestelplaats voor kleinere wilde dieren te dienen. Voor deze dieren is ook de mogelijkheid gecreëerd om tussen het Veteranenlandgoed “Vrijland” en de (landbouwgronden) van Vliegbasis Deelen te “wisselen”: hiertoe zijn onder de afrastering betonnen pijpen geplaatst. Aan de sporen in de begroeiing (“wissels”) is te zien dat daarvan veelvuldig gebruik gemaakt wordt. Zo ontstaat er ecologisch gezien een groot en veelzijdig leefgebied voor tal van zoogdieren, groot en klein. Daardoor krijgt het wandelende publiek ook de kans om af en toe een glimp op te vangen van een ree of haas.
Wat het Veteranenlandgoed “Vrijland” ook bijzonder maakt is de grote variatie aan insecten, vooral vlinders. Hierbij zijn ook zeldzame soorten, zoals de Kleine en Grote Parelmoervlinder: deze trekken vanaf het Nationale Park “De Hoge Veluwe” in het westen over het landgoed verder naar de Arnhemse Heide in het oosten.
Ook voor vogels vormt het Veteranenlandgoed “Vrijland” een goede biotoop: van de roofvogels nestelen of jagen meerdere buizerds, sperwers en haviken op het landgoed. Raven vliegen vaak over vanuit het Nationaal Park de Hoge Veluwe, maar broeden (nog) niet op het grondgebied van het Veteranenlandgoed “Vrijland”. Ook wordt regelmatig de karakteristieke roep van de zwarte specht gehoord: kli-èèèhh, en heel af en toe wordt de zwarte vogel met de rode kopkap ook gesignaleerd in het oude bosperceel. De houtsnip vindt ook zigzag-vliegend zijn weg tussen de bomen.